IEC 60204-1 Göre Temel Elektriksel Emniyet

IEC 60204-1 “Makinelerin güvenliği- Makinelerin elektrikli ekipmanları- Bölüm 1: Genel gereksinimler” standardı, elektrikli ekipmanların güvenliğini sağlamanın temelini oluşturan makine güvenliği alanında önemli bir standarttır. Bu standart, AB Direktifleri ile uyumlu olup, makinelerin güvenliğini sağlamak için gerekli olan şartları belirler.

Standart kapsamı, elektrik beslemesinin bağlantı noktasından itibaren makinenin elektrikli ekipmanının içi 1000
V AC/1500 V DC’yi aşmayan nominal besleme frekanslarıyla ve 200 Hz’yi aşmayan nominal besleme frekanslarıyla çalışan elektrikli ekipmanlardır.

Bu yazıda IEC 60204-1 standardında tanımlanmış aşağıdaki konulara değinilecektir;

• Ana besleme ve besleme kesme cihazları genel gereklilikleri
• Elektrik çarpmasına karşı koruma
• Eş potansiyel bağlama
• Acil durdurma
• Çalıştırma modları
• Kumanda butonları ve ışıklı göstergeler
• Elektrik panoları ve montaj
• Pano içi kablolama
• Uyarı işaretleri

 

Ana Besleme ve Besleme Kesme Cihazları Genel Gereklilikleri

Elektrik beslemesinin bir ana kaynak üzerinden yapılması tavsiye edilmektedir.

Farklı güç kaynaklarına ihtiyaç duyulması halinde bunun pano içinde üretilmesi (trafo vb.) gerekmektedir.

Enerji Beslemesinin yapıldığı kabloların doğrudan ana şaltere bağlanmış olması önerilir.

Makineye gelen her besleme ve makineye monte edilmiş her yerleşik güç kaynağı için bir besleme kesme cihazı takılması gerekir.

OFF (bağlantısı kesilmiş) ve ON (kapalı) konumları sırasıyla “○” ve “｜” sembolleriyle işaretlenmelidir.

Cihaz, muhafazanın dışında bir çalışma aracına (örneğin, bir tutamak) sahip olmalıdır. Acil durum operasyonları için tasarlanmamışsa, tutamağın rengi için siyah veya gri önerilir. Acil durum operasyonları için tasarlanmışsa, tutamağın rengi sarı arka planlı kırmızı olmalıdır. Cihaz, OFF (bağlantısı kesilmiş) konumunda kilitlenebilir olmalıdır.

Bir besleme kesme cihazının çalışma ortamı, servis seviyesinden 0,6 m ile 1,9 m arasında kolayca erişilebilir bir konumda sağlanmalıdır. Önerilen maksimum yükseklik 1,7 m’dir.

Elektrik Çarpmasına Karşı Koruma

IEC 60204-1 elektrik çarpması tehlikesini iki ana kategoriye ayırmaktadır. Bunlar, “Doğrudan Temas” ve “Dolaylı Temas” olarak adlandırılmaktadır.

Doğrudan temas: Kişilerin veya hayvanların canlı parçalarla teması

Doğrudan temas tehlikelerine karşı etkin koruma sağladığının düşünülmesi için, pano içi en az IP 2X veya IP XXB’ye eşit bir koruma derecesine sahip olması gerekir.

Gerilim altında olan parçalar elektriksel açıdan yalıtım özelliği olan muhafazalar ile koruma altına alınmalıdır.

Bu muhafazalar üzerinde uyarı piktogramı olmalıdır

Bu şartların sağlanamaması durumunda alternatif olarak ulaşılamayacak bir yere yerleştirerek koruma sağlanabilir.

Dolaylı temas: Kişilerin veya hayvanların arıza koşulları altında canlı hale gelen açıktaki iletken parçalarla teması

Dolaylı temas tehlikesine karşı koruma için temas tehlikesi bulunan tüm iletken parçalar topraklanmalıdır

Koruyucu topraklama devresinin bağlı olduğu yerler topraklama sembolü ile (Class I) veya PE harfleri ile belirtilmelidir.

Topraklama iletkeni sarı-yeşil renklerinde olmalıdır.

Dolaylı temas tehlikesine karşı ayrıca RCD (Kaçak akım rölesi) ile koruma sağlanmalıdır.

Class I: İletim parçalarının toprağa fiziksel olarak bağlantılandırıldığı yalıtım

Class II: Çift veya güçlendirilmiş izolasyonla kaplanmış

Class III: Ürünler SELV (Separated or Safety Extra-Low Voltage) güç kaynağı aracılığıyla beslenmektedir. Elektriksel parçalarla temas dahi olsa elektrik çarpılma riski yoktur.

Eş Potansiyel Bağlama

Elektrik sistemlerinde güvenliği artırmak için kullanılan bir yöntemdir. Bu sistemde, tüm topraklama noktaları birbirine bağlanarak aynı potansiyel seviyesine getirilir. Böylece, herhangi iki nokta arasında oluşabilecek potansiyel farkı önlenir ve elektrik çarpması riski azaltılır.

Eş Potansiyel Bağlama Örneği

Acil Durdurma

Acil durdurma, durdurma kategorisi 0 veya durdurma kategorisi 1 olarak işlev görmelidir.
Tüm modlarda, diğer tüm işlevleri ve işlemleri geçersiz kılmalıdır.
Diğer tehlike kaynakları üretmeden mümkün olan en kısa sürede tehlikeli hareketleri hızla durdurmalıdır.
Makine, acil durdurma serbest bırakıldığında yeniden çalışmayacak şekilde tasarlanmalıdır.

Not: EN ISO 13850 standardının diğer şartlarını sağlamalıdır ve EN ISO 13849-1 standardına göre PL seviyesini asgari PLc olmalıdır

Stop Kategori 0: Mekanik aktüatörün gücünü hemen keserek durdurma (Kontrolsüz durdurma)

Stop Kategori 1: Mekanik aktüatörün güç kullanabileceği süre boyunca makinenin durdurulduğu ve durdurma tamamlandıktan sonra gücün kesildiği kontrollü durdurma

Stop Kategori 2: Durdurma tamamlandıktan sonra mekanik aktüatöre güç verilmeye devam edilen kontrollü durdurma (Standart stop butonu)

Çalıştırma Modları

Başlatma / Start: Tüm emniyet fonksiyonları hazır ve makine emniyetli bir pozisyonda iken aktif olmalıdır.

Durdurma / Stop: Her koşulda başlatma fonksiyonunu devre dışı bırakmalıdır. Durdurma kategorisi 0 ,1 veya 2 olabilir

Acil durdurma: Tüm çalışma modlarını devre dışı bırakmalıdır. Her çalışma modunda aktif olmalı ve durdurma kategorisi 0 veya 1 olmalıdır. Resetlenmesi tehlikeli hareketlerin başlamasına neden olmamalıdır.

Ayar / Bakım modu (Etkinleştirme Kontrol): Yalnızca bir konumda çalıştırıldığında çalışmaya izin vermesi için sinyal göndermelidir. Herhangi bir diğer konumda, çalışma durdurulmalı veya engellenmelidir. Bu modda kilitlenebilir bir mod şalteri, hold-to-run bir buton kullanılmalıdır. Tehlikeli hareketler risk değerlendirmesine bağlı düşük bir hızda olmalı ve bu hız emniyet kontrol sistemi tarafında izlenmelidir.

Kumanda Butonları ve Işıklı Göstergeler

IEC 60204-1 standardı kumanda buton sisteminde kullanılması gereken renkleri ve ışıklı uyarı renklerini belirtmektedir.

Kumanda buton renkleri

Görsel uyarı renkleri

 

Elektrik Panoları ve Montaj

Ekipmanın dışarıdan gelen katı ve sıvı nüfuzuna karşı korunması, makinenin çalıştırılmasının amaçlandığı konumdaki (yani, kurulum yeri ve fiziksel çevre koşulları) dışarıdan gelen etkiyi göz önünde bulundurarak uygun olmalıdır. Ayrıca, toza, soğutma sıvısına, talaşa vb. karşı yeterli koruma sağlanmalıdır.

Kapıları ve kapakları sabitlemek için kullanılan bağlantı elemanları sabit tipte olmalıdır.

Pano kapıları asgari 95 derece açılabilmeli ve kapak genişliği 0,9 metreden fazla olmamalıdır.

Pano üstündeki açıklıkların (örneğin, bir kablo portu), ekipmanın gerekli koruma seviyesini güvence altına almak için önlemler (rakor vb.) alınmalıdır.

Pano içi ekipmanlar ve kablolama elektrik devre şemasına uygun bir şekilde etiketlenmelidir. Etkiletme numara, alfanümerik, renk veya renk ve numara veya alfanümerik kombinasyonu ile tanımlanması önerilir. Numaralar kullanıldığında, bunlar Arapça; harfler ise Romen olmalıdır.

Tanımlama etiketleri okunaklı, dayanıklı ve kurulum ortamına uygun olmalıdır.

Klemens grupları servis seviyesinden en az 0,2 m veya daha yüksek bir yere yerleştirilmelidir.

 

Kablo Renkleri

IEC 60204-1 standardı kablolamada kullanılacak renkleri de belirtmiştir.

Kablo renkleri

İstisnai devre, bir sorun olması durumunda veya bakım sırasında güvenliği sağlamak için bir besleme kesme cihazı ile bağlantısı kesilemeyen bir devredir. Aşağıdakiler istisnai devre olarak düşünülebilir,

▶ Bakım veya onarım için gereken aydınlatma için güç besleme devresi
▶ Onarım veya bakım araç ve gereçlerinin (örneğin el matkapları, test ekipmanı) özel bağlantısı için priz
▶ Sadece besleme arızası durumunda otomatik olarak devreye girmesi için sağlanan düşük gerilim koruma devresi
▶ Doğru çalışması için normalde enerjili kalması gereken devre besleme ekipmanı (örneğin sıcaklık kontrollü ölçüm cihazları, ısıtıcılar, program depolama cihazları).

Ancak bu tür devrelerin kendi kesme cihazlarıyla donatılması tavsiye edilir.

Ana enerji beslemesi kesildiğinde gerilim altında kalan parçaların kablolaması turuncu renk ile yapılmalıdır.

 

Uyarı işaretleri

Uyarı işaretleri, isim levhaları, işaretleme ve tanıtım levhaları, söz konusu fiziksel ortama dayanacak yeterli dayanıklılığa sahip olmalıdır.

Elektrik çarpması riski taşıyan dahili elektrikli donanım bulunan muhafazalarda sağdaki grafik sembol gösterilecektir.

Isı üreten elektrikli ekipmanların bileşenleri nedeniyle sıcak yüzey riskini göz önünde bulundurmak gerekir. Bir kişinin temas edebileceği parçaların sıcaklığı ISO 13732-1’de gerekli olan sınır değerini aşmamalıdır. Sınır
değerinin aşılabileceği parçalar için, istenmeyen temaslara karşı koruyucu önlemler sağlanmalı veya sağdaki grafik sembol gösterilmelidir.